Uwaga: W artykule przedstawiono przykłady dezinformacji i propagandy, które mogą zawierać treści fałszywe lub manipulacyjne. Linki do źródeł tych materiałów zostały celowo pominięte, aby nie przyczyniać się do szerzenia propagandy. Autor nie koncentruje się na pomiarze ilości propagandy, ale na ocenie jej jakości. Zanim zaczniesz, zalecam lekturę artykułu wstępnego na temat 5 celów dezinformacji, dostępnego tutaj [LINK].
1. Propaganda nie jest tylko po hebrajsku i arabsku
Wydaje się, że wszyscy zgadzają się co do jednego w odniesieniu do Izraela i Hamasu: obie strony podejmują znaczne wysiłki (dez)informacyjne. Zbliżające się wybory w USA. W UE mają miejsce coraz większe napięcia – podobnie jak w państwach arabskich. Wszystko to wskazuje, że front wojny wykracza poza Strefę Gazy, rozprzestrzeniając się ponad elektoratami i granicami. Jesteśmy bombardowani informacjami o tym, kto ma rację, a kto jest „złą stroną”. Nie ma wspólnego porozumienia nawet co do liczby ofiar, ponieważ podawane dane są często poddawane w wątpliwość, w zależności od tego, kto je publikuje. Cierpienia ludności cywilnej obu stron są bagatelizowane lub wręcz uznawane za niegodne uwagi. Powszechnie publikowano bezpodstawne twierdzenia, jakoby osoby, które doznały krzywdy lub zostały zabite w konflikcie, jedynie udawały. Pamiętaj, że wysiłki propagandowe nie są skierowane wyłącznie do zwolenników ze Strefy Gazy i Izraela; czasami mają także na celu przede wszystkim demobilizację przeciwników lub przekonanie tych, którzy są pośrodku. Ostatecznie chodzi o wpływanie na wyborców w krajach potężnych sojuszników oraz o zmianę postaw decydentów i innych interesariuszy.
2. Propaganda prowadzi do przemocy. Nie wspieraj jej
Propaganda nie jest niewinna; jej celem jest usprawiedliwianie przemocy, w tym zabijania ludzi. Jeśli odniesie sukces, może być bardzo skuteczna w podsycaniu nienawiści i przemocy wobec określonych mniejszości. Było to widoczne w przypadku synagogi na Brooklynie, gdzie wiadomość o znajdującym się pod nią podziemnym tunelu została wykorzystana do tego, by w mediach społecznościowych powielano powszechnie fałszywą informację o tym, że społeczność wykorzystywała tunel do handlu dziećmi w celach seksualnych lub pobierania narządów. Ta dezinformacja doprowadziła do incydentu, w którym 12 mężczyzn siłą wtargnęło do tunelu, a ostatecznie do synagogi. Mieli brutalne i antysemickie zamiary.
Propaganda może wyrządzić krzywdę, a nawet doprowadzić do utraty życia. Dla mnie jest to forma przemocy, a udostępnianie jej, polubienie lub komentowanie przyczynia się do rozprzestrzeniania nienawiści.
3. Propaganda wykorzystuje tylko jedno, wybrane źródło informacji
Czytając wiadomości, zachowaj ostrożność. Mogą one zawierać cytaty z różnych postaci, takich jak prezydent, ambasador, żołnierz, dziennikarz, a nawet rabin lub imam. Kluczowe jest zrozumienie, że nawet jeśli wydaje się, że przedstawia różnorodne i „różne” punkty widzenia, często nie daje głosu tym, którzy mają rzeczywiście odmienne, nieakceptowane w tym przypadku punkty widzenia. Zwykle stosunkowo łatwo jest rozpoznać, kiedy informacja jest jednostronna. Trudniejszym wyzwaniem staje się rozpoznanie strategii „artykułu selektywnego”, w ramach której media lub treści w mediach społecznościowych skrupulatnie wybierają cytaty z „drugiej strony”. Budują w ten sposób kontekst, umieszczając określone głosy na końcu artykułu lub filmu, co zmniejsza prawdopodobieństwo, że większość czytelników zwróci na nie uwagę. Dlatego tak ważne jest sprawdzanie tytułów i nagłówków napotkanych materiałów.
4. Propagandę można zweryfikować
Materiały propagandowe często zawierają treści fałszywe lub zmanipulowane. Proste metody sprawdzania faktów mogą szybko ujawnić ich prawdziwe intencje. Aby skutecznie weryfikować informacje, nie musisz być zawodowym dziennikarzem ani analitykiem. Kiedy natkniesz się na materiał, który wywołuje twoje podejrzenia, zadaj sobie następujące pytania:
Co się dokładnie stało? Kiedy? Gdzie? Jeśli nie możesz odpowiedzieć na jedno z tych pytań, może to wskazywać na stronniczość materiału.
Kto stoi za informacjami, które otrzymujesz? Jakie dowody czy uzasadnienia różnych tez dostarczają? Co mówią inne, bardziej wiarygodne źródła, jak Reuters czy AP News?
A co ze zdjęciami lub infografikami? Pamiętajmy, że obrazy z dawnych konfliktów zostały błędnie przypisane do ostatnich wydarzeń, służąc różnym celom politycznym. Tech4Peace zweryfikował zestaw zdjęć, które rzekomo przedstawiały bieżący konflikt, ale w rzeczywistości pochodziły z innych, starszych konfliktów. Dlatego ważne jest, aby nauczyć się weryfikować zdjęcia.
I wreszcie – nawet informacje oznaczone jako „sprawdzone fakty” mogą budzić twoje wątpliwości, jeśli nie określono dokładnie ich źródła.
5. Propaganda wykorzystuje nasze własne emocje
„Zmarł” zamiast „został zabity” lub „zamordowany”. „Bezwzględni terroryści” zamiast „żołnierzy” czy „polityków”. „Dzieci ze ściętymi głowami” zamiast „nieletnich ofiar”. Istnieją różne sposoby manipulowania naszymi emocjami i kształtowania naszego postrzegania sytuacji. Orwell nazwał ją „nowomową” i trafnie przedstawił wysiłki propagandy wojennej w swojej powieści pt. „1984”. Zachowaj ostrożność podczas czytania lub oglądania wiadomości na temat wojny między Izraelem a Gazą. Należy pamiętać, że przesadne opisy zbrodni wojennych stosowano w celu wywołania określonych nastrojów społecznych I w celu usprawiedliwienia trwających operacji wojskowych.
6. Propaganda karmi twoją własną narrację
Zazwyczaj algorytmy wiedzą, z którą stroną sympatyzujesz i dostarczają ci treści, które najprawdopodobniej polubisz. Może to być bardzo mylące i prowadzić do błędu logicznego zwanego „efektem potwierdzenia”, w wyniku którego faworyzujesz informacje, które są zgodne z twoimi wcześniejszymi przekonaniami lub sympatiami. Dlatego tak ważne jest, abyś zdawał sobie sprawę, że osoby udostępniające treści w internecie często mają określone cele. Jeśli szukasz dokładnych informacji, zawsze powinieneś uważnie wybierać wiele źródeł wiadomości.
7. Propaganda buduje nieufność
Nawet jeśli okaże się, że niektóre informacje są prawdziwe, uzasadnione i sprawdzone, należy pamiętać, że jednym z celów propagandy jest wzbudzenie poczucia nieufności. Jedno z mediów lub fanpage na Instagramie może udostępnić prawdziwą informację, by później udostępnić kolejne trzy, które są zmanipulowane. Może to ogólnie wpłynąć na twoją motywację i zaufanie do danej strony.
8. Informacje rządowe
Należy zachować ostrożność w przypadku wszelkich informacji przedstawianych przez oficjalne źródła, niezależnie od tego, czy pochodzą one od rządu izraelskiego, Hamasu, czy Autonomii Palestyńskiej. Jeśli zauważysz, że media cytują te informacje bez komentarza i wątpliwości, sprawdź wszystko i zachowaj ostrożność.
9. Meta, Twitter czy TikTok nie są tu po to, żeby informować
Pamiętaj, że media społecznościowe nie są wiarygodnym źródłem informacji. Pomimo twierdzeń Elona Muska, że Twitter prawdopodobnie zapobiegłby Zagładzie w Auschwitz, platformy mediów społecznościowych mają na celu generowanie przychodów dla swoich właścicieli, a algorytmy będą priorytetowo traktować treści, które przynoszą im korzyści finansowe. Ich celem nie jest podawanie prawdziwych informacji!
W kolejnym i ostatnim artykule z tej serii pokażę, jak walczyć z dezinformacją, jak zadbać o siebie w świecie pełnym złych wiadomości i zasugeruję, na jakich źródłach można polegać.
O autorze:
dr Karol Wilczyński - publicysta i nauczyciel. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uczy o migracji, problemach politycznych Bliskiego Wschodu i islamofobii. Publikuje na swoim Instagramie: @wilczynski.karol
Zdjęcie w tle: Ostrzał w Izraelu i Strefie Gazy, 7 października 2023. Autor: Pierre Markuse (CC BY 2.0).