• Przeczytaj ten krótki artykuł. Nie powinno Ci to zająć dłużej niż kilka minut.

  • Wykorzystaj swoje nowo nabyte umiejętności sprawdzania w poziomie do zweryfikowania przykładowego źródła informacji. Czy jest godne zaufania?

  • Zaczekaj na dobrą okazję, aby pokazać swojemu dziecku tę technikę! Wierz mi, nie będziesz czekać długo.

Jak często słyszysz od swojego dziecka: „Pomożesz mi z zadaniem domowym”? Nie obwiniaj się, jeśli Twoja pierwsza myśl w takiej chwili brzmi: „A słyszałeś/słyszałaś o czymś takim jak Internet?”. Przecież odpowiedzi na większość pytań już tam są, prawda? Ale czy Twoje dziecko posiada wystarczające kompetencje, aby właściwie ocenić wiarygodność źródeł, na które trafia w Internecie? Owszem, zwykło się mówić, że to pokolenie „rodzi się” ze smartfonem w ręku. Nie powinniśmy jednak utożsamiać częstego przewijania ekranu i szybkich kciuków z umiejętnościami krytycznego myślenia i weryfikowania informacji1. Mając to na uwadze, następnym razem, gdy usłyszysz podobne pytanie, wykorzystaj okazję i pokaż swojemu dziecku, na czym polega sprawdzanie w poziomie.

Sprawdzanie w poziomie – czyli co?

Wyszukiwanie wiarygodnej informacji w sieci bywa męczące. Nie da się przejrzeć wszystkich wyników – trzeba dokonać jakiegoś wyboru. W przypadku tematów, z którymi jesteś na bieżąco, nie powinno przysparzać to większych problemów: prawdopodobnie potrafisz bez trudu wymienić kilka rzetelnych źródeł związanych na przykład z Twoją profesją. Ale czy równie szybko wskażesz wiarygodne źródła związane z zagadnieniami omawianymi w szkole Twojego dziecka, takimi jak żywność modyfikowana genetycznie czy katastrofa klimatyczna? W takich sytuacjach z pomocą przychodzi sprawdzanie w poziomie.

Sprawdzanie w poziomie to skuteczna metoda pozwalająca ustalić wiarygodność dowolnego źródła w Internecie. Dzięki niej możemy odpowiedzieć na ważne pytanie: kto stoi za informacją? Wystarczy zapamiętać kilka prostych kroków. Po pierwsze, nie pozostawaj zbyt długo na weryfikowanej stronie. Zamiast tego otwórz nową kartę w swojej przeglądarce i sprawdź, co o danej stronie mówią inne źródła. Właśnie te dodatkowe karty sprawiają, że sprawdzanie odbywa się „w poziomie”. Zwróć szczególną uwagę na informacje pochodzące z witryn, którym ufasz i których rzetelność jest powszechnie znana. Kiedy dowiesz się już więcej na temat organizacji lub twórców stojących za stroną, możesz dokonać oceny jej wiarygodności, a jeśli okaże się pozytywna – wrócić do lektury opublikowanego na jej łamach tekstu2.

Nic trudnego, prawda? Chociaż sama metoda wydaje się raczej prosta, badania dowodzą, że nie jest powszechnie stosowana3. W 2017 roku badacze z amerykańskiej Stanford History Education Group przyjrzeli się kompetencjom 3 grup ekspertów: fact-checkerów, historyków oraz studentów Uniwersytetu Stanforda. Dowiedli, że to profesjonalni weryfikatorzy informacji, właśnie dzięki sprawdzaniu w poziomie, najszybciej i najtrafniej oceniali wiarygodność źródeł, podczas gdy historycy i studenci dawali się zwieść treściom zawartym na weryfikowanych portalach4.

Jeśli już wcześniej zgłębiałeś/zgłębiałaś temat wiarygodnych źródeł informacji, prawdopodobnie natknąłeś/natknęłaś się na checklisty pozwalające rzekomo ustalić rzetelność strony internetowej. Zapomnij o nich! Z założenia zachęcają Cię do dłuższego pozostania na analizowanej witrynie, co właśnie uznaliśmy za nieefektywne. Koncentrowanie się na elementach strony internetowej, takich jak adres URL, szata graficzna czy sekcja „O nas” może sprowadzić Cię na manowce. Dlaczego miałbyś/miałabyś ufać treściom publikowanym na stronie, której wiarygodność dopiero starasz się ustalić?

Wikipedia jest Twoim przyjacielem, nie wrogiem

Czasem najlepszym punktem wyjścia do sprawdzania w poziomie jest Wikipedia. Wiem, najchętniej zabronił(a)byś swojemu dziecka zaglądania na stronę, którą „edytować mogą przecież wszyscy”, nawet Twój sąsiad dzielący się nową teorią spiskową przy każdej okazji. Sęk w tym, że to dość uproszczony obraz największej encyklopedii w Internecie. Przede wszystkim Wikipedia jest ufundowana na kilku zasadach pozwalających zapewnić artykułom rzetelność i neutralność. Chociaż domyślnie wszyscy użytkownicy mogą dokonywać zmian w hasłach, część z nich jest zabezpieczona przed nieuprawnioną edycją (więcej informacji znajdziesz tutaj).

Podczas sprawdzania w poziomie najbardziej użyteczną sekcję w artykule Wikipedii stanowią Przypisy. To tam znajdują się odnośniki do źródeł, na których bazuje dane hasło. Spójrz na poniższy przykład. Szukając wiarygodnych informacji na temat technologii 5G, trafiasz na newsa opublikowanego na portalu https://pl.sputniknews.com/. Nie słyszałeś/słyszałaś wcześniej o tej stronie, dlatego wykorzystujesz metodę sprawdzania w poziomie, aby ustalić jej wiarygodność. Mógłbyś/mogłabyś oczywiście wpisać frazę „sputniknews.com” w oknie wyszukiwarki, ale możesz też wejść bezpośrednio na Wikipedię i znaleźć hasło dotyczące tego medium. Dowiesz się z niego, że portal został utworzony przez agencję podlegającą rządowi Federacji Rosyjskiej i nosi znamiona tuby propagandowej5. Daleko mu więc do rzetelnego i bezstronnego źródła informacji, którego szukasz.

Obraz zawierający tekst Opis wygenerowany automatycznie

Sprawdź się!

Teraz Twoja kolej. Sprawdź, czy poniższa strona jest wiarygodnym źródłem informacji na temat klimatu i jego zmian: https://naukaoklimacie.pl/. Korzystając z metody sprawdzania w poziomie, ustal, kto stoi za informacją.

Kiedy wiesz już, jak zastosować w praktyce sprawdzanie w poziomie, z dużo większym entuzjazmem zareagujesz na kolejną prośbę o pomoc w zadaniu domowym. Zamiast odkopywać z pamięci odpowiedzi na coraz trudniejsze pytania, pokaż swojemu dziecku, w jaki sposób można ustalić wiarygodność dowolnego źródła. Kto wie, może to ostatni raz, kiedy Twoja pomoc będzie potrzebna?

Chcesz wiedzieć więcej?

Jeśli swobodnie posługujesz się językiem angielskim, skorzystaj z następujących źródeł:

Autor: Patryk Zakrzewski (Stowarzyszenie Demagog, Polska)

Ilustracja w tle: Photo by Robert Kneschke from Alamy Stock Photo / Alamy license