Według danych Eurostatu z 2023 roku, zaledwie 28% osób w wieku 65–74 lata w Unii Europejskiej posiada podstawowe kompetencje cyfrowe, podczas gdy wśród młodszych, w wieku 16–24 lata, odsetek ten wynosi aż 70%. Ta cyfrowa przepaść ogranicza możliwości wielu seniorów, którzy coraz częściej czują się wykluczeni z nowoczesnego świata.
W odpowiedzi na tę potrzebę, w Domu Sąsiedzkim Gościnna Przystań Gdańskiej Fundacja Innowacji Społecznej (GFIS) zainicjowaliśmy program Senior Tech-Minds – indywidualny mentoring cyfrowy dla osób starszych z Polski i Ukrainy. Było to możliwe dzięki naszej wieloletniej z firmą PwC, która włączyła się, angażując swoich pracowników/czki jako wolontariuszy/czki pracowniczych. Ta międzysektorowa inicjatywa to doskonały przykład, jak wspólne działania biznesu, organizacji pozarządowych i lokalnych społeczności mogą realnie zmieniać życie społeczności.
Słowniczek
Wolontariat pracowniczy – to sposób, w jaki firmy łączą biznes z pomaganiem. Pracownicy angażują się w działania społeczne, wspierani przez swojego pracodawcę – razem robią coś dobrego dla innych.
Inicjatywa międzysektorowa – wspólne działanie przedstawicieli różnych środowisk, np. biznesu, organizacji społecznych i administracji publicznej, którzy łączą siły, by razem rozwiązywać ważne problemy społeczne.
Od analizy potrzeb do realnych zmian
Punktem wyjścia programu Senior Tech-Minds była analiza potrzeb seniorów/ek i wolontariuszy/ek. Razem z partnerami z PwC przeprowadziliśmy ankiety i rozmowy, które pełniły również funkcję rekrutacji. Seniorzy i seniorki potrzebowali wsparcia w obsłudze smartfonów, nauce korzystania z komunikatorów, opanowaniu bankowości internetowej oraz załatwianiu spraw urzędowych online. Wiele osób mówiło o łatwiejszym kontakcie z rodziną na odległość i o poczuciu, że technologia nie jest już dla nich barierą, lecz wsparciem. Wolontariusze/ki wskazywali, że chcą „pomóc tym, którzy naprawdę tego potrzebują”, nawiązać wartościowy kontakt z osobami starszymi i zdobyć nowe doświadczenia w niesieniu wsparcia. Ta naturalna potrzeba pomocy stała się solidnym fundamentem całego projektu.
Tak właśnie powstały diady mentoringowe — pary łączące potrzeby seniorów/ek z gotowością wolontariuszy/ek do wsparcia. Wolontariusze/ki przeszli krótkie, szkolenie, podczas którego poznali zasady edukacji dorosłych oraz specyfikę lokalnej społeczności seniorów, co pomogło im budować relacje oparte na zaufaniu i cierpliwości — kluczowych elementach skutecznego mentoringu.
Mentoring cyfrowy – dlaczego i jak?
Słowniczek
Mentoring to proces rozwoju oparty na bliskiej, indywidualnej relacji między bardziej doświadczonym przewodnikiem a osobą uczącą się. Kluczową cechą mentoringu jest dostosowanie wsparcia do unikalnych potrzeb i celów osoby uczącej się, co sprzyja budowaniu zaufania, otwartej komunikacji i trwałym efektom nauki.
W naszym programie mentoring cyfrowy to szczególna wymiana – wolontariusze/ki (mentorzy/rki cyfrowi/e) dzielą się swoją wiedzą technologiczną, a seniorzy/rki (mentee) przekazują swoje życiowe doświadczenia, tworząc relację pełną wzajemnego szacunku i zrozumienia. Cały proces opiera się na celach wyznaczonych przez seniora/kę. To właśnie mentee decyduje, czego chce się nauczyć i jakie kompetencje cyfrowe chce rozwinąć. Mentor/ka dostosowuje tempo i zakres nauki do tych indywidualnych potrzeb, dzięki czemu każde spotkanie jest maksymalnie efektywne i angażujące.
Słowniczek
Mentor – doświadczona osoba, która dzieli się wiedzą, wspiera i doradza.
Mentee – osoba ucząca się od mentora, rozwijająca się dzięki jego wskazówkom i doświadczeniu.
Spotkania mentoringowe odbywają się w parach, co pozwala na indywidualne podejście i pracę w spokojnej, przyjaznej atmosferze. Każde spotkanie jest dokładnie dokumentowane – zapisujemy, czego udało się nauczyć, oraz planujemy temat kolejnego spotkania. Taka systematyczność pozwala monitorować postępy i szybko reagować na trudności. Wsparciem w potrzebie służy animator/ka z Domu Sąsiedzkiego.
Podczas zajęć mentorzy/rki stosują różnorodne metody: pokazują krok po kroku obsługę urządzeń i aplikacji, tłumaczą zagadnienia na żywo, wspólnie rozwiązują problemy i zachęcają seniorów/ki do samodzielnych prób. Budowanie pewności siebie jest tutaj równie ważne – każdy nawet najmniejszy sukces jest celebrowany, co dodatkowo wzmacnia motywację do dalszej nauki. Ważny jest także kontekst emocjonalny i kulturowy. Mentorzy/ki zwracają uwagę na możliwości i obawy mentee oraz dostosowują styl komunikacji do indywidualnych potrzeb. Dzięki temu łatwiej przełamać stereotypy i bariery, które często hamują chęć nauki nowych technologii.
Program obejmuje około 5–7 spotkań mentoringowych. W połowie cyklu odbywa się spotkanie monitorujące, które pozwala podsumować dotychczasowe efekty i wprowadzić ewentualne korekty w planie nauki. Na zakończenie wspólnie świętujemy sukcesy – to moment, gdy seniorzy i mentorzy dzielą się swoimi historiami i pokazują, jak dzięki wspólnej pracy technologia przestała być przeszkodą, a stała się mostem do aktywnego, pełniejszego życia.
Zdjęcie: Uczestnicy Senior Tech-Minds przy wspólnej pracy (GFIS).
Współpraca międzykulturowa - wyzwania i doświadczenia
W trakcie realizacji programu napotkaliśmy na szereg wyzwań, które wymagały uważnego podejścia i elastyczności.
Obawy edukacyjne - jedną z głównych obaw seniorów, zwłaszcza tych, których doświadczenie edukacyjne jest odległe w czasie, był niepokój przed zaangażowaniem się w naukę nowych technologii. Dlatego poświęcaliśmy dużo czasu na wyjaśnienia oraz dostarczaliśmy materiały informacyjne, aby rozwiać wątpliwości i budować poczucie bezpieczeństwa.
Szacunek i godność - dla niektórych osób uczestniczących strój wolontariusza/ki, na przykład bluza z kapturem i dresy, bywał wyrazem braku kultury, co wymagało prowadzenia otwartego dialogu i wzajemnego uczulania zarówno wolontariuszy/ek, jak i seniorów/ek na różnice kulturowe i społeczne normy.
Stereotypy płciowe - części osób uczestniczących trudno było zaakceptować, że kobieta może pełnić rolę programistki czy mentorki cyfrowej. W takich sytuacjach tłumaczyliśmy, pokazywaliśmy kompetencje wolontariuszek i dobieraliśmy pary mentoringowe z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i preferencji uczestników/czek.
Zarządzanie oczekiwaniami – niektóre osoby oczekiwały, iż wolontariusze wykonają za nich konkretne zadania, jak na przykład przelewy, zamiast uczyć się samodzielnego ich wykonywania. W takich momentach korzystaliśmy ze wsparcia animatora, który przypominał cel programu i zachęcał do aktywnego udziału.
Harmonogram - wyzwaniem były przypadki odwoływania lub przekładania sesji bez informowania nas o tym, co utrudniało monitorowanie postępów i organizację spotkań. Byliśmy w stałym kontakcie z uczestnikami/czkami, przypominając o sesjach i prosząc o informację zwrotną.
Bezpieczeństwo cyfrowe - praca z komputerem wiąże się z koniecznością dbania o bezpieczeństwo danych, dlatego szczególną uwagę poświęciliśmy uczulaniu zarówno seniorów/ek, jak i wolontariuszy/ek na zasady ochrony haseł i danych wrażliwych, wprowadzając jasne wytyczne i procedury, które zapewniały bezpieczne korzystanie z technologii.
Wszystkie te wyzwania nauczyły nas, jak ważne jest indywidualne podejście, cierpliwość i otwarta komunikacja w budowaniu efektywnego i respektującego relacji mentoringowych.
Zdjęcie: Sesja mentorska (GFIS).
Wolontariat pracowniczy – napęd dla realnej zmiany społecznej
Jednym z kluczowych motorów sukcesu programu Senior Tech-Minds jest zaangażowanie wolontariuszy/ek pracowniczych z firmy PwC w mentoring cyfrowy. Taka forma wolontariatu przynosi korzyści na wielu poziomach. Dla seniorów/ek oznacza ona dostęp do wysokiej jakości wsparcia dopasowanego do ich potrzeb, ale również poczucie, że są ważni i doceniani. Dla wolontariuszy/ek to szansa na rozwój osobisty, zdobycie nowych kompetencji miękkich, takich jak komunikacja i praca z osobami w różnym wieku, a także satysfakcja z realnego wpływu na czyjeś życie. Wolontariat pracowniczy sprzyja również budowaniu pozytywnego wizerunku firmy w społeczności lokalnej oraz integracji zespołu w miejscu pracy.
Istotne jest, że wolontariat pracowniczy wymaga odpowiedniej organizacji i wsparcia. W naszym programie firma PwC zadbała o rekrutacji wolontariuszy/ek i daje możliwość realizacji określonej liczby godzin wolontariatu w ramach pracy. Co więcej, elastyczne podejście do zaangażowania pracowników – możliwość dopasowania godzin mentoringu do ich grafiku pracy – umożliwiło długofalową współpracę, która nie obciążała ani zespołów firmowych, ani uczestników/czek programu. Dzięki temu wolontariat pracowniczy stał się nie tylko dodatkiem do codziennych obowiązków, ale realnym wkładem w budowanie społeczności cyfrowo włączonej.
Z doświadczeń Senior Tech-Minds wynika także, że wolontariat pracowniczy to platforma wymiany wiedzy i inspiracji. Mentorzy/rki często podkreślają, że praca z seniorami uczy ich cierpliwości, wrażliwości i pokory, a także pozwala dostrzec wartość dialogu międzypokoleniowego w nowym, cyfrowym wymiarze. To z kolei wzbogaca ich podejście nie tylko do pracy wolontariackiej, ale i codziennych wyzwań zawodowych oraz prywatnych.
Nowe możliwości
Jednym z inspirujących efektów programu jest pomysł klubu technologicznego seniorów, którzy postanowili rozszerzyć swoje kompetencje w zakresie druku 3D. Klub zebrał środki na zakup drukarki 3D. Teraz szukamy formatu dla działania tej grupy. To przykład, jak cyfrowa edukacja może inspirować do dalszej aktywności i integracji. Inna uczestniczka, dzięki zdobytym kompetencjom cyfrowym, została wybrana do Gdańskiej Rady Seniora, co świadczy o rosnącej roli technologii w jej działalności społecznej.
Zdjęcie: Uczestnicy Senior Tech-Minds (GFIS).
Jak dobrze zorganizować mentoring cyfrowy z wolontariuszami/kami? Kilka praktycznych rad
Nasze doświadczenia z Senior Tech-Minds pozwoliły wypracować kilka wskazówek, które warto uwzględnić, organizując projekt mentoringu cyfrowego we współpracy z wolontariuszami/kami:
Zacznij od dokładnej analizy potrzeb – dobieraj pary mentoringowe z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i kompetencji – to podstawa efektywnej współpracy.Zaangażuj wolontariuszy na wczesnym etapie i dobrze ich przygotuj — skuteczność i motywacja rosną, gdy wolontariusze przechodzą konkretne szkolenie przygotowujące do pracy z określoną grupą wiekową oraz poznają wybraną metodę działania. Jasne oczekiwania i dopasowane narzędzia są kluczowe dla jakości ich pracy i poczucia sensu.ustal jasne zasady współpracy i kodeks postępowania wolontariuszy - np. dotyczący prezentów, danych wrażliwych i prywatności.
Zapewnij stałe wsparcie animatora/rki projektu – to pozwala na szybką reakcję na wyzwania i monitorowanie postępów.
Ustal jasny, ale elastyczny harmonogram spotkań – dostosowuj liczbę i częstotliwość sesji do możliwości uczestników/czek.
Systematycznie monitoruj przebieg i zbieraj feedback – opinie mentorów/ek i seniorów/ek pomagają lepiej dopasować program.
Buduj atmosferę zaufania i integracji – relacje są równie ważne jak sama nauka.
Szanuj różnorodność i indywidualne tempo nauki uczestników – cierpliwość i elastyczność to kluczowe cechy mentorów.
Dzięki zaangażowaniu wolontariuszy pracowniczych, wsparciu organizacji pozarządowych i lokalnej społeczności udaje się przełamywać bariery cyfrowe i społeczne, zmniejszać wykluczenie i wzmacniać więzi. To przykład, że nawet w dobie szybkich zmian technologicznych nigdy nie jest za późno, by nauczyć się czegoś nowego i odnaleźć swoje miejsce w cyfrowej rzeczywistości.
Jak podsumowała jedna z uczestniczek: „Technologia przestała być dla mnie barierą. Stała się oknem na świat!”. Program Senior Tech-Minds pokazuje, że cyfrowa edukacja seniorów/ek to nie tylko przekazywanie wiedzy, ale przede wszystkim budowanie trwałych relacji międzypokoleniowych. Siła współpracy i wzajemnego wsparcia może zmieniać życie na lepsze.
Zdjęcie w tle: GFIS
Autorka: Ewa Patyk (GFIS)
Gdańska Fundacja Innowacji Społecznej (GFIS) to organizacja pozarządowa założona w 2007 roku, posiadająca bogate doświadczenie w tworzeniu odważnych, systemowych rozwiązań odpowiadających na wyzwania społeczne. Jej misją jest wzmacnianie osób i społeczności zagrożonych wykluczeniem poprzez zapewnianie równego dostępu do zasobów, szans i wysokiej jakości usług, a także wspieranie rozwoju ich własnego potencjału. Fundacja jest kluczowym partnerem samorządu w transformacji systemu opieki nad dziećmi na Pomorzu. Prowadzi siedem kameralnych Domów dla Dzieci, które oferują młodym ludziom bezpieczeństwo, opiekę i długofalowe wsparcie w drodze do samodzielności. GFIS realizuje unikalny w skali kraju program usamodzielniania, oparty na przedsiębiorstwach społecznych – Kawiarni Kuźnia, Kawiarni Parkolada i Hotelu So Stay\*\*\* – które umożliwiają zdobywanie doświadczenia zawodowego i kompetencji życiowych.
Jako operator mieszkań treningowych, fundacja uczestniczy w Gdańskim Programie Mieszkalnictwa Wspomaganego, tworząc indywidualne rozwiązania sprzyjające integracji społecznej i samodzielnemu życiu. Działalność GFIS silnie zakorzeniona jest również w pracy ze społecznościami lokalnymi. Fundacja prowadzi SPOT Północ w Gdyni oraz Dom Sąsiedzki „Gościnna Przystań” w Gdańsku – miejsca wsparcia młodzieży, seniorów, osób w trudnej sytuacji oraz aktywizacji zawodowej i społecznej. Ważnym elementem działań jest promocja sportu i integracji społecznej, rozwijana m.in. przez markę społeczną Granda 77.
GFIS angażuje się również w projekty humanitarne na rzecz uchodźców z Ukrainy oraz prowadzi lokalny portal informacyjny MojaOrunia.pl. Strategia rozwoju fundacji opiera się na wykorzystaniu lokalnych zasobów i budowaniu partnerstw z samorządami oraz odpowiedzialnym biznesem.
W centrum działań GFIS znajduje się innowacyjność, współpraca i wyraźny cel: tworzyć systemy społeczne, które nie wykluczają nikogo.