Działania w ramach Lokalnych Działań rozpoczęły się od szkolenia online z komunikacji bez przemocy, przeprowadzonego w styczniu 2025 roku przez Fundację Culture Shock. Szkolenie było skierowane do doświadczonych edytorów i edytorek Wikipedii, którzy w kolejnych etapach projektu mieli wspierać nowych uczestników – głównie osoby starsze – w ich początkach w Wikipedii. W szkoleniu położono szczególny nacisk na komunikację międzypokoleniową, co pomogło przygotować wikipedystów do budowania relacji opartych na empatii i zrozumieniu.
Kolejnym etapem były warsztaty stacjonarne z wykorzystaniem Akademii Wikimediów – platformy edukacyjnej, która zachęca do użytkowania w formie grywalizacji. Spotkania odbyły się w lutym 2025 roku w Gdańsku (w Domu Sąsiedzkim „Gościnna Przystań” Gdańskiej Fundacji Innowacji Społecznych) oraz w Lublinie (w siedzibie Fundacji Tu obok). Szkolenia miały charakter praktyczny i skupiały się na zapoznaniu uczestników z podstawami działania Wikipedii oraz korzystania z platformy edukacyjnej. Uczestnicy uczyli się m.in. jak wyszukiwać informacje, jak rozpoznawać wiarygodne źródła i jak zgłaszać błędy w artykułach. Dla wielu uczestników był to pierwszy kontakt z ideą otwartej wiedzy i współtworzenia treści w sieci.
Szkolenie w Lublinie, źródło: Tu Obok Foundation
Zwieńczeniem działań były warsztaty w Warszawie w marcu 2025, które łączyły zagadnienia wokół Wikipedii z edukacją medialną i przeciwdziałaniem dezinformacji. Pierwszego dnia uczestnicy zwiedzili Muzeum Narodowe w Warszawie, poznając tajniki współpracy tej instytucji ze Stowarzyszeniem Wikimedia Polska oraz możliwości włączania w działania instytucji kultury projektów siostrzanych Wikipedii takich jak Wikimedia Commons czy Wikiźródła. Drugiego dnia odbyły się wykłady i warsztaty prowadzone przez Stowarzyszenie Demagog. Tematyka spotkania koncentrowała się na rozpoznawaniu fake newsów, scamów i kształtowaniu dobrych nawyków w sieci. Wpływ warsztatów był wyraźny – w ankietach uczestnicy wskazywali, że lepiej rozumieją teraz, czym jest dezinformacja i jak jej przeciwdziałać.
Warsztaty w Warszawie, zdjęcie: Wioletta Matusiak
W efekcie cały cykl szkoleń nie tylko przybliżył uczestnikom mechanizmy działania Wikipedii, ale również otworzył ich na ideę współtworzenia zasobów wiedzy oraz zwiększył ich świadomość cyfrową. Dla wielu osób był to też moment zyskania sprawczości — poczucia, że mają coś do powiedzenia i mogą to realnie wnieść do przestrzeni internetowej.
Wyzwania napotkane po drodze
W trakcie realizacji projektu pojawiło się kilka istotnych wyzwań, które miały wpływ na przebieg działań i wymagały elastyczności w podejściu do uczestników oraz formy pracy.
Największym wyzwaniem okazał się zróżnicowany poziom kompetencji cyfrowych wśród uczestników. Umiejętności związane z obsługą komputera, logowaniem się do poczty e-mail czy korzystaniem z platform internetowych były bardzo nierówne – od zaawansowanych po bardzo podstawowe. Początkowo zakładano, że uczestnicy samodzielnie będą korzystać z Akademii Wikimediów, jednak po konsultacjach okazało się, że potrzebne jest wsparcie i dodatkowe wprowadzenie. W efekcie obyły się spotkania stacjonarne, podczas których uczestnicy mogli skorzystać ze wsparcia prowadzących. Zajęcia dostosowano do potrzeb grupy, wprowadzając elementy pracy w parach i wspólnego rozwiązywania zadań, co znacząco zwiększyło zaangażowanie uczestników i zawiązało współprace. W niektórych przypadkach pojawiły się także trudności z koncentracją i pracą zadaniową. Uczestnicy potrzebowali więcej czasu na przyswajanie informacji niż z początku zakładano, a tempo pracy musiało być dostosowane do ich możliwości. W przyszłości warto rozważyć doprecyzowanie kryteriów naboru oraz dokładniejsze określenie form wsparcia w zależności od potrzeb grupy.
Ważnym wnioskiem z realizacji projektu była potrzeba głębszego uwzględnienia zasad andragogiki. Osoby prowadzące zajęcia z grupami seniorskimi powinny posiadać wiedzę na temat tej grupy docelowej, jej potrzeb, możliwości i sposobów przyswajania wiedzy. Kluczowe staje się dostosowanie zarówno treści, jak i metod pracy do charakterystyki grupy.
Dodatkowym odkryciem było to, że grupa senioralna nie jest jednorodna. Uczestnicy różnili się nie tylko wiekiem, ale także doświadczeniem, stylem uczenia się i stopniem aktywności społecznej. To rodziło pytania o to, jak projektować działania edukacyjne, które będą uwzględniać te różnice, nie prowadząc jednocześnie do wykluczenia.
W odpowiedzi na zidentyfikowane trudności wprowadzono kilka usprawnień: wydłużono czas trwania szkoleń oraz zapewniono wsparcie technologiczne w postaci obecności osoby wspierającej uczestników w zakresie obsługi cyfrowych narzędzi. To rozwiązanie znacząco zwiększyło komfort uczestników i umożliwiło pełniejsze zapoznanie się z przygotowanymi treściami.
Radość z osiągnięć
Dzięki szkoleniom osoby dojrzałe miały możliwość rozwoju kompetencji cyfrowych oraz poznania zasad funkcjonowania Wikipedii. Uczestnicy nabyli umiejętności związane z rozpoznawaniem wiarygodnych źródeł, weryfikacją informacji i zgłaszaniem nieścisłości w hasłach encyklopedycznych.
Ważnym rezultatem było również zwiększenie świadomości zagrożeń cyfrowych i rozwój kompetencji w zakresie przeciwdziałania dezinformacji. W ramach warsztatów stacjonarnych w Warszawie uczestnicy poznali mechanizmy rozpowszechniania fake newsów oraz zdobyli praktyczne narzędzia pozwalające rozpoznawać manipulacje i dbać o bezpieczeństwo informacyjne. Zajęcia prowadzone przez eksperta ze Stowarzyszenia Demagog spotkały się z dużym uznaniem uczestników, którzy podkreślali ich przydatność w codziennym korzystaniu z Internetu.
Warsztat prowadzony przez Fundację Demagog, zdjęcie: Damian Kujawa
Projekt stworzył także przestrzeń do integracji i wymiany doświadczeń. Dla uczestników spotkania były okazją do nawiązania relacji, wspólnej nauki i pogłębienia poczucia wpływu. Dzięki zaangażowaniu osób aktywnych społecznie, wiedza zdobyta podczas szkoleń ma szansę na dalsze rozpowszechnianie się w środowiskach lokalnych, rodzinnych i sąsiedzkich.
Z perspektywy zespołu Stowarzyszenia Wikimedia Polska ważnym osiągnięciem było dotarcie do grup, które wcześniej były poza zasięgiem działań organizacji. Równolegle wzrosły kompetencje społeczności edytorów Wikipedii w zakresie komunikacji międzypokoleniowej – dzięki szkoleniu prowadzonemu przez Fundację Culture Shock edytorzy lepiej rozumieją potrzeby osób starszych i potrafią dostosować swoje działania do ich możliwości i oczekiwań.
Podsumowując, projekt nie tylko zwiększył kompetencje uczestników, ale również zmniejszył ich poczucie wykluczenia cyfrowego i informacyjnego. Stał się impulsem do dalszej aktywności społecznej i cyfrowej, pokazując, że osoby dojrzałe mają zasoby i wiedzę, które mogą z powodzeniem wnosić do otwartej przestrzeni internetowej.
Technologia i narzędzia w działaniach lokalnych
Kluczowym narzędziem technologicznym wykorzystanym w ramach Projektu była Akademia Wikimediów – platforma edukacyjna zaprojektowanaw formule grywalizacji, opracowana przez Stowarzyszenie Wikimedia Polska we współpracy z firmą Grow Uperion. Platforma została zaprojektowana jako cyfrowy kurs wprowadzający do zasad edytowania Wikipedii oraz podstaw tworzenia neutralnej i wiarygodnej wiedzy w środowisku online.
Za pomocą interaktywnych zadań użytkownicy uczyli się m.in. jak korzystać z Wikipedii, rozpoznawać wiarygodne źródła informacji, zgłaszać błędy w artykułach oraz zrozumieć podstawowe zasady publikowania treści. Akademia pełniła nie tylko funkcję szkoleniową, ale również stanowiła punkt wyjścia do rozmów o krytycznym podejściu do informacji i cyfrowym zaangażowaniu.
W trakcie warsztatów w Warszawie wykorzystano również narzędzia do fact-checkingu zaprezentowane przez eksperta ze Stowarzyszenia Demagog. Uczestnicy uczyli się, jak weryfikować informacje dostępne online, identyfikować schematy typowe dla dezinformacji i rozwijać dobre nawyki korzystania z Internetu. Poznali też podstawowe zasady pracy z wyszukiwarkami, bazami źródeł oraz narzędziami służącymi do oceny wiarygodności treści.
W tym kontekście technologia odegrała podwójną rolę – była zarówno narzędziem edukacyjnym, jak i przedmiotem edukacji. Uczestnicy nie tylko korzystali z rozwiązań cyfrowych, ale również uczyli się je rozumieć, oceniać i wykorzystywać świadomie w codziennym życiu.
Spotkanie w Warszawie, zdjęcie: Ada Jakubowska
Główne wnioski
Działania skierowane do grupy wiekowej 60+ mają duży potencjał, zwłaszcza w kontekście rosnącej liczby i znaczenia tej grupy w społeczeństwie. Długofalowo współpraca z osobami starszymi może stanowić strategiczny kierunek rozwoju programów edukacyjnych i zaangażowania społecznego.
Z działań zrealizowanych w ramach projektu wynikają dwa szczególnie istotne wnioski:
Po pierwsze, grupa senioralna nie była jednorodna. Uczestnicy różnili się między sobą poziomem umiejętności cyfrowych, stylem uczenia się, stanem zdrowia, doświadczeniem społecznym i motywacją. Oznacza to, że planując działania z osobami starszymi, należy uwzględnić zróżnicowane potrzeby i możliwości tej grupy – zarówno w zakresie treści, jak i formy pracy. Uniwersalne podejście nie sprawdza się w pełni; skuteczna edukacja wymaga indywidualizacji i elastyczności.
Po drugie, kluczowe znaczenie ma współpraca z organizacjami, które mają doświadczenie w pracy z osobami starszymi i są już z nimi w codziennym kontakcie. Włączenie takich partnerów jak Gdańska Fundacja Innowacji Społecznych czy Fundacja Tu obok znacząco zwiększyło skuteczność działań, skróciło proces organizacyjny i logistyczny oraz zbudowało zaufanie między organizatorami a uczestnikami. Partnerzy lokalni nie tylko pomagają dotrzeć do odpowiednich osób, ale też tworzą bezpieczne, znane środowisko uczenia się.
Projekt pokazał również, jak ważne jest wyposażenie uczestników w narzędzia nie tylko do korzystania z informacji, ale także do ich świadomego współtworzenia, rozpowszechniania i weryfikowania. Łączenie aspektów edukacji cyfrowej, medialnej i społecznej w jednym spójnym programie stworzyło warunki do realnej zmiany postaw i praktyk w codziennym funkcjonowaniu uczestników.
Kroki do transformacji cyfrowej
Praca z grupami osób dojrzałych jest pracą bardzo wdzięczną. Skupienie i zainteresowanie w tej grupie są na wysokim poziomie. Chęć zaangażowania jest znaczna, a i jej zagospodarowanie jest kluczowe dla powodzenia misji organizacji i umacniania w społeczeństwie wartości, w które wierzymy.
Ostatecznym celem działań dezinformacyjnych i podobnych jest dezintegracja społeczna, podniesienie poziomu nieufności, zerwanie więzów lokalnych. Nikomu nie ufaj, nie warto się angażować. Programu Digital Activism i udział w nim organizacji i ich społeczności jest tego przeciwieństwem: spotykamy się, budujemy więzi, dzielimy wiedzą. Dlatego jest to niezwykle cenny projekt.
Autor: Wikimedia Polska Association
Ilustracja w tle: Tu Obok Foundation